Osman b. Sa'îd ed-Dârimî Hakkında

OSMAN b. SA’İD ED-DÂRİMÎ'NİN GÖRÜŞLERİ

Ebubekir Sifil

Mücessime / Müşebbihe bu konuda o denli ileri gitmiştir ki, sağlıklı işleyen bir aklın kabûl etmesi mümkün olmayan bir takım hususları Akaid ilkesi olarak benimsemişlerdir. Meselâ Osman b. Sa'îd ed-Dârimî şöyle der:

"...Çünkü el-Hayyû'l Kayyum (olan Allahü Tealâ) dilediğini yapar. Dilediği zaman hareket eder; dilediği zaman (yukarıdan aşağıya) iner ve (aşağıdan yukarıya) yükselir. (...) Dilediği zaman kalkar ve oturur. Çünkü diri ile ölü arasındaki farkın belirtisi, hareket etmektir. Her hayat sahibi, kaçınılmaz olarak hareket eder; her ölü de kaçınılmaz olarak hareketsizdir."

Oysa "hareket etmek" demek, bir evvelki durumda başka bir hâlde bulunmak, yani bir hâlden başka bir hale intikâl etmek demektir. Hareket etmeden önceki durumu değiştirip başka bir hale geçmek demek, sonradan olan (hâdis/muhdes) bir halin, hareket sahibine hulûlü demektir. Çünkü hareket eden varlık, hareket etmeden önce başka bir hâldedir. Hareketle birlikte bu halin değişmesi, önceden olmayan bir halin, o hareketle birlikte sonradan meydana gelmesi ve ona hulûlü demektir. Havadis'in (ezelî olmayan, sonradan olan şeylerin) Allahü Tealâ'ya (Celle Celâlûh) hulûlüne inanmak ise haşâ Allahü Tealâ'nın hâdis olduğunu iddia etmek demektir.

Hicrî 6. asrın müceddidi Fahreddin er-Râzî şöyle der:

"...Muhdes (ezelî olmayan, sonradan var edilen)'den hâli olmayan her şeyin muhdes olduğu konusunda Kelâmcılar arasında ittifak vardır. Dolayısıylâ havadisin (sonradan var olan şeylerin) kendisine hulûl etmesine elverişli olan her şeyin muhdes olduğunu kesin bir şekilde söylemek gerekir. Allahü Tealâ'nın havadisten münezzeh olduğu sabit olduğuna göre, Allahü Tealâ'ya havadisin hulûl etmediği de sabit olur. ...İkinci Hüccet: Allahü Tealâ'nın zatında sonradan var olan (olduğu iddia edilen) sıfat ya kemâl sıfatlarındandır veya kemâl sıfatlarından değildir. Eğer kemâl sıfatlarından ise, O Zat, o sıfatın kendisinde meydana gelmesinden önce kemâl sıfatından hâli bulunuyor demektir. Kemâl sıfatından hâli olmak ise bir noksanlıktır. Buradan, O Zat'ın nakıs olması gerektiği sonucu çıkar. Allahü Tealâ' ya noksanlık izafe etmek ise muhâldir. Eğer söz konusu sıfat, kemâl sıfatlarından değilse, zaten bu sıfatın Allahü Tealâ'ya izafe edilmesi muhâldir. Çünkü Allahü Tealâ'nın sıfatlarının, kemâl ve medh sıfatlarından olması gerektiği konusunda ittifak vardır..."

Yine ed-Dârimî şöyle der:

"Allahü Tealâ'nın, kendisinden başkasının bilmediği bir sınırı vardır. Hiç kimsenin, Allahü Tealâ'nın sınırı için kendi nefsinde bir son nokta düşünmesi caiz değildir. Ancak biz Allahü Tealâ'nın bir sınırı olduğuna inanır, bunun ilmini de Allahü Tealâ'ya havale ederiz. Mekânet de bir sınırdır. Allahü Tealâ, göklerinin üstünde, arşının üzerindedir. Bu ikisi, iki sınırdır."

"...Allahü Tealâ'nın bir sınırı olduğunu itiraf etmeyen kimse, Allahü Tealâ'nın ayetlerine karşı kâfir olmuş ve onları bilerek inkâr etmiştir."

Oysa İmam el-Mâturîdî (rahimehullah) şöyle demektedir:

"...Yahut bir son nokta ve sınır -ki bunlar sözkonusu olduğunda "daha tamam", "daha noksan", "daha çok", veya "daha eksik" gibi kavramlar gündeme gelir- O'nda yer bulursa, bu durum kemâl ve tamam sıfatını O'ndan iptâl eder. Bütün bu özellikler, alemin hudusünün (sonradan var olduğunun) işaretleri ve muhdes delilleridir. Eğer bu alemin muhdes olduğunu gösteren bu ve benzeri hususlar, bu alemin muhdisi (onu var eden) için de sözkonusu olursa, O'nun dışındaki varlıkların birtakım özellikleri O'nun hakkında da geçerli olur. Bu ise alemin fesadı demektir. (...) Eğer O'nun herhangi bir sıfatının benzeri sözkonusu olursa, ya O'ndan kıdem (ezelîlik) sıfatı, ya da diğer (muhdes) varlıklardan muhdes olma sıfatı sakıt olur."

Yine ed-Dârimî şöyle der:

"Allahü Tealâ dilerse, bir sivrisineğin sırtına yerleşir de, sivrisinek O'nun kudreti ve rububiyetinin lütfu ile O'nu yüklenip kaldırır. Böyleyken Allahü Tealâ arşın üzerine nasıl yerleşmez?"

"O (Allahü Teala), diğer herhangi bir mekânda değil, göklerin üzerindeki arşın üstündedir; ilmi ise her yeri ve her mekânda bulunan her varlığı kuşatmıştır. O'nu bu şekilde tanımayan kimse, Allahü Tealâ'ya iman etmemiştir; kime ibadet ettiğini ve kimi birlediğini (tevhid) bilmez"

"Dağın başı, aşağısına göre Allahü Tealâ'ya daha yakın değildir diye sana kim haber verdi? Çünkü Allahü Tealâ'nın, göklerin üzerinde arşının üstünde olduğuna iman eden kimse, dağın başının da, aşağısına göre Allah'a daha yakın olduğuna yakîn derecesinde iman eder."

"Allahü Tealâ'nın fiillerinin mutlak olarak mahlûk olduğunu kabûl etmeyiz. Bizler icma ve ittifak etmişizdir ki, hareket etme, aşağıya inme, yürüme, hervele (hızlı yürüme), arşa istiva ve göğü istiva fiilleri kadim (öncesiz)'dir."

Oysa burada dile getirilen hususları kabûl etmemiz için, arşın ve göğün de Allahü Tealâ Celle Celâlûh gibi kadîm ve öncesiz olduğunu söylememiz gerekir. Diğer mahlûkat gibi, mekânı, zamanı, arşı ve göğü yaratan da Allahü Teala Celle Celâlûh olduğuna göre, burada tıpkı aşağıda İmam-ı A'zam Ebû Hanîfe'den (rahimehullah) naklen yer vereceğimiz gibi şu soru kaçınılmaz olarak gündeme gelecektir:

Allahü Tealâ Celle Celâlûh bunları yaratmadan önce nerede idi?

Şu da var ki; Allahü Tealâ Celle Celâlûh'dan başka kadîm varlıklar bulunduğunu kabûl etmek, Allahü Tealâ'nın Celle Celâlûh Kıdem ve Hâlık sıfatlarına halel getirir. Çünkü o zaman gök ve arş gibi varlıklar, bir yaratıcıya muhtaç olmaksızın, tıpkı Allahü Tealâ Celle Celâlûh gibi varlığı zorunlu, yani vacibû'l vücud varlıklar olacaklardır. Bu ise, varlıklarında bir yaratıcıya muhtaç değildirler demektir.

Öte yandan bütün bu söylediklerine ve bunlara benzer daha başka batıl iddialarına güya ayet ve hadislerden delil getiren ed-Dârimî'nin Hadis İlmi'ne ne derece vakıf olduğu (!) şuradan bellidir ki, kendisi Hazreti Peygamber Sâllâllahû Aleyhi ve Sellem ve Sahabe'den (Allahü Teala Celle Celâlûh hepsinden razı olsun) rivayet edilen hadislerin tekrarlar dışında toplam sayısının 12.000 (oniki bin)'i bulmadığını söylemektedir. Oysa, diğer Hadis musannefatı bir yana, sadece Ahmed b. Hanbel'in (rahimehullah) el-Müsned'inde 40.000 (kırk bin) civarlarında hadisi şerif vardır.

İbn Teymiyye ve İbnû'l Kayyım, içinde, Allahü Tealâ Celle Celâlûh hakkında inanılması caiz olmayan bir sürü tezvirat bulunan bu kitabı şiddet ve hararetle tavsiye ederken bu kitapta yer alan hususlara birer Akaid ilkesi olarak inandıklarını açık bir şekilde ortaya koymuşlardır. Nitekim İbn Teymiyye, "Şerhû'l Akîdeti'l Esfehâniyye" isimli eserinde, mezkûr ed-Dârimî'nin bu eserinden, kendi görüşlerini desteklemek amacıyla pek çok nakillerde bulunmuştur ki, biz bunların bir kısmını yukarıda zikrettik.

Oysa İmam Ebû Ca'fer et-Tahâvî, Hanefî Mezhebi'nin üç imamının akidevî görüşlerini topladığı "İ'tikâdu Ehli's Sünne ve'l Cemâ'a alâ Mezhebi Fukahâi'l Mille Ebî Hanîfe ve Ebî Yusuf ve Muhammed b. el-Hasan" adlı ("elAkîdetu'tTahâviyye" diye bilinen) eserinde şöyle der:

"Allahü Tealâ'yı, beşere ait manâlarından birisiyle vasfeden kimse kâfir olur. Allahü Tealâ'nın hiçbir sıfata sahip olmadığını söyleyen ile, O'nun sıfat ve fiillerini yaratıkların sıfat ve fiillerine benzeten kimsenin ayağı kaymıştır."

Dr. Ebubekir Sifil, "Allahü teâlâ mahlukatına benzer mi?" başlıklı makale, Beyan Dergisi.

Not: Burada bahis konusu olan, Osman bin Said el-Dârimî el-Secezî (vefatı h. 280) isimli şahıstır. Meşhur hadis alimi Abdullah bin Abdurrahmân hâfız Ebû Muhammed el-Dârimî (vefatı h.255) ile karıştırılmamalıdır.